„Бидејќи живееме среде хибридна војна, крајно време е да се признае дека демократските и прогресивни општества се загрозени од злоупотребата на самите демократски инструменти. Поточно, демократиите се нападнати од софистицирани, комплексни и упорни пропагандни машини, разузнавачки и контраразузнавачки агенции, подземни и криминални структури, лажни граѓански општества, верски кругови, бизниси, медиуми, академии итн“, со овие зборови Џабир Дерала претседателот на ЦИВИЛ ја отвори Регионалната конференција „Напади врз демократијата и човековите права: Граѓанските организации во поддршка на општествата од Западен Балкан кои се соочуваат со дезинформации, говор на омраза и хибридни напади“.
Сите тие се дел од хибридната војна што се води веќе подолго време, а особено се засилува по инвазијата на Руската Федерација врз Украина, додаде Дерала.
„Социополитичките околности во земјата, регионот и многу пошироко, се такви што обезбедуваат неограничен простор за жестока дезинформација и кампањи за омраза против прогресивни поединци и групи во општеството. Целта е да се дискредитираат истакнати креатори на мислења, медиуми, граѓански организации, институции на локална и централна власт, дури и во науката, со цел да се лиши од довербата на јавноста во нивните извештаи, анализи, мерки и други релевантни резултати.
Нападите против граѓанските активисти и новинарите се безброј. Тоа не е само пропаганда на омраза од страна на некоја лута група радикали и горчливи тролови. Повеќе од очигледно е дека цела пропагандна машинерија стои зад повеќегодишните континуирани напади врз чинителите на граѓанското општество, особено оние што се видливи и влијателни, активни на дневна основа, како што е ЦИВИЛ“, посочи Дерала.
„ЦИВИЛ и Балканскиот форум се членови на граѓанскиот форум. Тоа е разновидна платформа на организации. Ние ги обединивме нашите напори да дадеме пример, да покажеме дека можеме да работиме заедно и да создадеме единствен фронт за справување со прашањата што ги кочат демократиите, напредокот и иднината на нашите земји. Ние презентиравме заеднички изјави и манифести на бројни самити, и работиме на зајакнување на односите меѓу граѓанското општество, медиумите, младите, академската дијаспора и деловните сектори во регионот на Балканот“, се обрати Астрит Истрефи од Балканскиот форум на почетокот на конференцијата „Напади врз демократијата и човековите права: Граѓанските организации во поддршка на општествата од Западен Балкан кои се соочуваат со дезинформации, говор на омраза и хибридни напади“ што се одржува денеска (28 јули) во Скопје.
„Ќе нагласам неколку критични прашања со кои се занимаваме. Сведоци сме на различни форми на војување. Исклучително софистицирани, но незабележани или неоткриени, кои им се закануваат на нашите земји и општества, кои имаат сериозно влијание врз нашата демократија и го нарушуваат мирот и напредокот во нашите земји и региони.
Пропагандата, дезинформацијата, лажните вести, колку и да ги именуваме или дефинираме, докажано е дека имаат влијание не само во ширењето, туку и речиси имаат одлучувачко влијание на изборите, референдумите, мирот и процесите на интеграција во ЕУ, вклучително и во сегашната пандемија и вакцинација. Има многу докази за таква закана за нашите земји и општества“, посочи Истрефи.
„Руската пропаганда, лажните вести, дестабилизација на демократските општества, не се проблем само во регионот на Балканот, туку и во Европа. Во Германија, исто така, имаме руска пропаганда, ја имаме телевизиската станица „Русија денес“, и многу од нивните новости се поврзани со десните популисти, противниците на короната, популистите кои го поддржуваат Путин, антидемократското движење, така што имаме и многу реални борби со лажни вести“, вели д-р д-р Волфганг Ресман, генерален директор на ОК ТВ во Лудвигсхафен, Германија и претседател на Федералната асоцијација на јавни медиуми.
„И во ЕУ имаме неколку проблеми. Ги имаме десничарските популисти и националисти во Унгарија, ги имаме во Полска и Словенија, исто така, националистичките сили на Хрватска. Сите тие работат заедно за да работат против демократската структура на ЕУ“, додаде тој.
„Целата поента на лажните вести е да се намали довербата во реалните вести. За родовите прашања, миграцијата, пандемијата, вакцините и нивната ефикасност. Кога демократиите користат свои правни алатки за ограничување на слободата на изразување“, вели Абит Хоџа од Универзитетот Агдер.
„Другото нешто што сакав да го кажам, од косовска перспектива, ние треба да ги разгледаме земјите од сеопфатна перспектива. Квалитетот на демократијата целосно зависи од квалитетот на новинарството. Вашата демократија е добра исто како и слободата на печатот. За да ги поправиме овие проблеми преку сеопфатен пристап, треба да ги преиспитаме реформите во образованието, особено во областа на медиумската писменост и да разбереме дека политичкото учество е обврска за функционална демократија. Треба да размислиме за алатките преку кои ја мериме довербата во медиумите и политичките системи за да ја култивираме нашата демократија. Би сакал да додадам дека вашата демократија е добра како и вашето политичко учество. Слободите не доаѓаат како право дадено од Бога или дадено од природата, туку како одговорност што треба да ја негуваме цело време“, истакна Хоџа.
„Дозволете ми да се вратам на историјата на хибридните напади, во ерата на Студената војна тие се нарекуваа PSYOP ( психолошки операции). Дозволете ми да се вратам во историјата, во Тројанската војна, Илијадата е првата воена репортажа, кој беше неутрален набљудувач? Хомер. Тој припаѓаше на ахајската страна, тој беше против Тројанците, па дали навистина можеме да го сметаме за објективен репортер? Или ако се вратиме на Библијата, приказната за Адам и Ева, сите тие се учесници, тие не се објективни набљудувачи“, вели Ненад Шебек, новинар и медиумскиот експерт.
Сè додека имаме медиумска писменост на ниско ниво што го имаме денес, не е ни чудо што луѓето ќе ги прифаќаат лажните вести, нема да ги препознаваат лажните граѓански општества, нема да ги препознаваат лажните медиуми. Без медиумска писменост, луѓето нема да можат да ја разликуваат вистинската вест од лажната вест“, порачува Шебек.
„Хибридната закана е сè потешка за следење и реакција. Вистинската состојба на сајбер напади не е опфатена во ниту една статистика. Три фактори создаваат кривично дело“, истакна Амина Шурковиќ.
„Првиот фактор е намерата, поединецот или групата мора да имаат способност и знаење. Важно е да се нагласи разликата помеѓу лагите и фактичките грешки. Едно лице може да даде фактички неточна изјава верувајќи дека е вистина. Намерата за измама е таа што ги одделува овие две категории.
Вториот фактор се напаѓачите. Луѓето или групите кои стојат зад сајбер-нападите и дезинформациите. Некои вообичаени мотиви се профитот, одмаздата, политичките фактори и други емоционални потреби.
Зошто луѓето се однесуваат толку поинаку кога се преселуваат во сајбер-просторот? Флексибилноста на идентитетот, анонимноста и поединците понекогаш прават дела во групи што никогаш не би ги правеле поединечно, што е дел од тој масовен менталитет. Примери се политички мотивирани сајбер-криминалци кои се членови на екстремистички и радикални групи и користат Интернет за ширење пропаганда, напад на веб-страници или нивни политички непријатели.
Третиот фактор е можноста. Можност да се изврши делото, што значи да се пренесат дезинформации. Целта на стратегијата за превенција е да им го отежни пристапот на потенцијалните прекршители на целта, што значи да се зголеми ризикот од фаќање“, нагласи таа.
„Хибридните напади се прилично присутни, особено огромниот раст на расизам, национализам, говор на омраза, злосторства од омраза. Но, за жал, кога ќе видите дека во трудот, сè е во ред, сè може да биде кривично гонено. Особено зборувајќи во случај на малцинства. Во пракса, многу малку случаи го виделе својот крај, ја виделе нивната правда“, вели Амина Шемсовиќ.
„Денес, секој може да ја внесе својата содржина – т.н. вести на Интернет. Имаме биполарност – професионално новинарство засновано на факти, но од друга страна, имаме проток на дезинформации и лажни вести. И овој тренд станува се повеќе и повеќе глобален. Луѓето веќе не веруваат во тоа што го обезбедуваат професионалните медиуми, тие ги добиваат своите информации од сомнителни извори, како што се Фејсбук и Инстаграм“, истакна политичката аналитичарка, Марион Краске.
„Како заклучок, навистина мора да констатираме дека лажните вести стануваат се повеќе глобален предизвик. Затоа ни требаат глобални агенди, глобални мрежи, мора да ставиме знак прашалник пред моќниците.
Мора јасно да кажеме дека ова е исто така проблем во ЕУ. Треба да се фокусираме и на медиумската писменост, образованието. Треба да создадеме мрежа во Југоисточна Европа, и ќе продолжиме со ова. Треба да создадеме мрежа на слободни медиуми. Се надеваме, ќе ни се придружите во воспоставувањето на оваа мрежа. Ова ќе помогне да се направи проблемот видлив, а потоа да се работи на контра мерки“, порача Краске.
„Медиумите за жал ги делат луѓето наместо да ги обединуваат. Мораме да ги научиме младите да размислуваат аналитички и критички и да сфатат што се обидуваат да кажат медиумите. Имаме студенти кои пишуваат за животот во студентските домови или за тоа како COVID влијае на образованието преку Интернет, но генерално ни требаат повеќе приказни што н un обединуваат, наместо да не разделуваат. Ние навистина мора да се фокусираме и на формалното и на неформалното образование. Постои една обука што се занимава со ова, но ни треба повеќе. Ако користиме медиуми само за да се манипулираме едни со други, ќе останеме на истото место и никогаш нема да напредуваме и ќе имаме уште поголема миграција на младите“, истакна Владимир Ѓорѓевски од РИКО.
„Говорот на омраза всушност се случува на Балканот. Земјите во регионот се по кревки кон лажни вести и говор на омраза, и тие влијаат на нашето општество и ја прават нашата демократија по кревка. Можете да видите како се оставаат настрана човековите права“, изјави Мерсиха Смаиловиќ од Легис.
„Нападите врз мене се засноваат на повеќе фактори: мојот пол, мојата етничка припадност, мојата религија. Се плашите да излезете надвор затоа што толку многу луѓе ве напаѓаат. Би сакала да кажам, не одете во јавното обвинителство, бидејќи тоа е многу вознемирувачко. На крајот од моето интервју таа ме напаѓаше, иако јас бев жртвата. Таа рече, оставете ги социјалните мрежи зад себе, грижете се за вашиот дом, за вашите деца. Ништо не се случува, институциите молчат кога зборуваме за говор на омраза и дискриминација“, посочи Смаиловиќ.
„Говорот на омраза води кон конкретни кривични дела. Многу луѓе кои користат говор на омраза, може да направат нешто што е криминално и проблематично, тогаш или во иднина.
Што можат јавните институции да направат во оваа борба? Прво, дејствувај. Тие треба да дејствуваат, а не да зборуваат. Тие треба да бидат поефикасни во санкционирањето на кривичните дела. Второ, поттикнување дебата со инклузивност, особено со различно мислење на владејачката партија, но не и мислења што содржат говор на омраза или дискриминација. Трето, креирање умерени политики кои треба јасно да наведат што не е прифатливо на социјалните медиуми на јавните институции, затоа што е спротивно на законите или е проблематично. Четврто, треба да се фокусираме на образованието. Петто и последно, секоја јавна институција мора навремено да им даде професионални услуги, давајќи им на сите еднаков пристап. Ова е еден дел од почетокот на дискусијата и ќе ни помогне да победиме во битките против лажните вести и против говорот на омраза и дискриминацијата. Ако не преземеме конкретни мерки сега, може да биде предоцна подоцна“, истакна комуникологот Бојан Кордалов.
„Мојот главен фокус би бил каде да го најдам решението, основата за најдобриот пристап што можеме да го прифатиме за да се справиме со проблемот на влијанието на новите технологии на нашите општества, и поконкретно, проблемот со огромното ширење на дезинформации“, вели проф. Снежана Трпевска од РЕСИС.
„Мојот аргумент е дека медиумската и информациската писменост не можат да бидат решение за проблемот со нарушувачкиот јавен дискурс ако неговиот фокус не е насочен кон развој на вештини за критичко размислување кај населението. Ова е многу сложен и бавен процес што може да се постигне преку внимателно дизајнирана реформа на образовниот процес на сите нивоа“, додаде таа.
Д.М.
