Прашања и одговори за тоа како станавме ненормални и како тоа се одрази на локалните избори 2021... Како да станеме нормални? Засега, без добар одговор...
ЏАБИР ДЕРАЛА
Overreacted (претерана реакција), тоа би бил првиот опис на реакцијата на првиот човек на СДСМ, Зоран Заев, од резултатите од првиот круг. Прво два дена молк, а потоа реакција која, рака на срце, беше искрена и емотивна, но и претерана. Тоа што ја прави претерана реакцијата на СДСМ, изразена преку обраќањето на првиот социјалдемократ, не е во препознавањето и признанието на грешките и гревовите во текот на владеењето. Тоа е сосема в ред и ѝ личи на една демократска партија.
Што е претерано во повикот на Заев за обединување?
Претерано е преземањето на голем дел од одговорноста за изборниот неуспех и давањето екстра ветувања поврзани со системот на вредности и перформансот на партиските кадри. Тоа не е реалистично. Макар и да сме општество со државни ресурси како Германија или барем Шведска. СДСМ не е партија што може да се трансформира побрзо отколку што веќе го направи тоа. Дури и тоа што досега го постигна во сопствената трансформација е многу повеќе отколку што можеше било кој да очекува. Секако дека не е доволно, но е значајно и многу видливо. Некои ќе кажат кон подобро, а секако некои тврдат дека партијата оди кон полошо. И двете групи се согласни – СДСМ со Заев е далеку од тоа што некогаш беше.
Сепак, тоа е партија и на голем број бранковисти, следбеници на човекот чие владеење во 90-те остави големи темни дамки со, благо речено, крајно проблематичната транзиција, полициската бруталност, контролата на медиумите, национализмот и системската дискриминација по повеќе основи. Таа слика за СДСМ почна да се менува во 2000-те, но беше прекината со 11-годишен уште потврд и длабоко националистички режим на Груевски. За потоа, Заев да влезе во партиски реформи со чекори од седум милји, како партиски лидер, паралелно со сите процеси што ги отвори во меѓувреме – како премиер.
Не „атер“, туку нова кадровска политика на сите нивоа
Не се менуваат работите така лесно. Како што ВМРО-Шиптари-во-гасни-комори-ДПМНЕ не е лесно да се промени со две прегратки меѓу Мицкоски и Таравари и сè уште ниту една со Села, а за извинување и да не говориме. Навистина, денешното СДСМ е многу поблиско до модерна, европска, па и обединувачка партија отколку кога и да е порано. Сепак, СДСМ треба уште многу „вредносни фурни леб“ да изеде, особено со (како што го бие глас) „атерџискиот“ стил на Заев.
Во таа смисла, Заев, и како партиски лидер и како премиер, мора да работи на воведување и строго придржување кон нов тип на кадровска политика на сите нивоа, од општинските комитети, до владата. Да, во владата. Тој тоа го може, барем се очекува од него да најде сили за тоа. Тоа особено подразбира и да биде поенергичен кон оние партии чија цена за одржување на парламентарното мнозинство е, едноставно, превисока, а ја плаќа целото општество. А нему му го раситнува тешко стекнатиот политички капитал.
Зоран Заев не може и не смее да презема повеќе одговорности на својот грб отколку што може да понесе. Ниту тој, ниту неговата партија, а најмалку делови од размазената коалиција што се влече по него од „длабоко искрени“ клиентелистички побуди, не можат „од денеска, од сега“, да дадат многу повеќе отколку што давале до вчера. Повеќе да, но не толку колку што Заев тоа го очекува од нив, па и од себе. Зошто? Општеството не е подготвено, нема доволно (такви) луѓе, таман сите најдобри да ги собере од сите партии во земјата. А и системот не зависи само од него и од неговата партија, па ни коалиција, туку и од „хидрауликата“ на опозицијата.
Тоа магично удопство на фотелјата
Дел од структурите на локалните власти предводени од СДСМ дефинитивно потфрлија. Очекувано. И многу поголема и подобро развиена партија да беше, немаше да собере толку човечки капацитет, за да ги спроведе сите локални политики како што треба. Особено со толкав број единици на локалната самоуправа во кои победи на локалните избори во 2017 година. Уште повеќе, имајќи ги предвид познатите партиски кадри кои, кога ќе се доберат до удопствата на фотелјата, тоа магично чувство (!), забораваат за што служат бирото, телефонот, канцеларијата, теренот, граѓанките и граѓаните… Не се единствени во тоа, но секако се познати и по легачење и како уживатели во функциите и привилегиите на власта, па макар да се работи за шалтерска позиција добиена по партиски „заслуги“.
Дури и да беа околностите „најнормални на свет“ и да живеевме во богата држава со развиено демократско и стабилно општество како, да речеме, скандинавското или канадското – тешко ќе беше да се задржи нивото во такви размери на освоена власт. Особено затоа што на централно ниво (во парламентот), размерот на освоени места не е пропорционален со обемот на места во локалната власт. Во македонски/балкански услови, тоа е многу важно.
Притоа, едноставно, еден дел од градоначалниците не беа дораснати на функцијата и само се втурнаа во добро познатото максимално искористување на функцијата за сопствени интереси. И толку. Нема што повеќе да се каже за тоа, освен само уште еднаш да се констатираат заслужените критики кои и самиот Заев често знае да ги упати јавно.
Дотука, критиката е позната и во најразлични форми е искажана и од опозицијата и од аналитичарите, но и од Заев.
Понатаму, кога се анализира изборниот (не)успех на СДСМ во првиот круг, се забораваат уште неколку факти.
Хибридната војна има висока цена
Институциите, оние што треба да бидат независни во своето работење, но и самата влада, само површно или никако не се фатија во костец со хибридната војна што се води против демократските држави на глобално и регионално ниво. Тоа е сплет од разузнавачко-економски и криминални дејствија со кои се разнишуваат демократските институции во земјата, токму со злоупотреба на демократските инструменти.
Демократиите во светот, па така и македонската, се нападнати од софистицирани, комплексни и упорни пропагандни машини, разузнавачки и контраразузнавачки агенции, подземни и криминални структури, лажни граѓански општества, верски кругови, бизниси, медиуми, академии итн.
За тоа е пишувано многу, а секако останува да се пишува уште повеќе и во многу повеќе детали. Засега, останува да се потсетиме на прашањето: Ако постои силен упад во американските изборни процеси, што останува за македонските?
Тоа се гледа на повеќе нивоа и тоа, почнувајќи од сајбер нападите, завршувајќи со грижливо планираната и спроведена црна кампања со дезинформации и говор на омразата, како и успешна злоупотреба и манипулација на процесите и настаните (Бугарија, ЕУ, НАТО, Преспа, КОВИД-19, попис, авганистански цивили, тетовската трагедија итн.).
Да, хибридната војна има висока цена.
За време на изборни и други важни процеси, фактурата на власта ѝ се испорачува во најнеповолни услови за власта, а секогаш најповолни за опозицијата. Само дотука гледано, СДСМ дури и добро помина во првиот круг. Се разбира, вториот круг има потенцијал да покаже нешто сосема поинакво. Заев изгледа дека е на добар пат. Само останува да се види колку е искрена поддршката што експресно ја доби од коалициските партнери кои на локалните избори решија да одат самостојно.
Операција за уривање на демократијата и инсталација на режимот
Не смее да се заборави ниту континуираната црна пропаганда и добро осмислените медиумско-пропагандни операции за уривање на демократската и прозападна влада на Зоран Заев. Големата бела палата на Груевски не е единствената од која се води вистинска пропагандна војна против демократијата во Северна Македонија. Не е тоа операција само за уривање на Зоран Заев.
Би било релативно лесно да се работи само за тоа – Заев да се тргне од премиерска и лидерска позиција. И не е тоа операција (само) за враќање на режимот на Груевски. И тоа би било релативно лесно. Се работи за операција за уривање на македонските стратешки определби, востановени од осамостојувањето пред 30 години до денес. И за инсталирање на структура која ќе го врати изолационизмот и тензиите, ќе биде антизападно ориентирана, а по дома ќе прави што сака (груевизам, ако сакате – и бранковизам). А сето тоа во служба на антизападни центи на моќта, не на македонските национални интереси.
Тоа е операција според која Северна Македонија и регионот на Западен Балкан треба да се одржуваат во состојба на континуирана напнатост, сиромаштија и тензии – политички, а по можност и безбедносни. Само еден, но далеку од единствен, пример: „Отворен Балкан“ е трн во окото на центрите на моќта во Москва, Будимпешта, Љубљана, Рим и други. Во други сфери на македонските демократски трансформации, свое влијание имаат и други центри на моќ во авторитарни и илиберални земји – Анкара и Пекинг, на пример.
Постои ли комплексна операција за повторно заробување на државата од кои само еден чекор е уривање на владата на Заев? Да. Кога тоа ќе стане јасно, а јасно е, не е веќе ни чудно тоа што се случува, на страна од тоа што меморијата на јавноста е прилично кратка. Имајќи го тоа на ум, сета црна пропаганда што се истура на дневно ниво изгледа како зуење на мува во тивко летно попладне.
Да станеме понормални, но како?
Што е лекот? Мораме да сфатиме дека е можно да станеме понормални. Но како? Тоа е можеби најтешкото прашање кое, за жал, барем засега мора да остане неодговорено. Но затоа можеме да видиме како станавме ненормални…
Вртоглавата агенда, неизвесноста, ковид-19, хибридната војна, жестоката црна кампања и политичка блокада го направија своето. Сите сме погодени од сѐ што се случуваше изминатите неколку години, и лично и колективно.
Замислете едно западно демократско општество да помине низ еден црн понеделник, каков што имавме на 24 декември 2012 година. Па тоа општество ќе направеше еден чекор назад и ќе дебатираше околу тој тежок и насилен инцидент најмалку десет години! Па ќе се носеа протоколи и декларации, на крајот и закони. Ние бевме сведоци на ситуација во која политичкиот договор една од партиите потписнички го прогласи за тоалетна хартија (Илија Димовски). Но тоа не се случи кај нас.
Во меѓувреме, ова општество ги помина „олимписките кругови“ на локалните избори во 2013 година, тешките изборни кражби кои во континуитет се случуваа и пред тие локални избори, но и во 2014 година (маратонските судски процеси Титаник 1 и 2).
Потоа, тешките скандали кои следеа со откривањето на прислушуваните разговори (26.000 прислушувани луѓе, меѓу кои повеќе од 4.000 директно таргетирани) – слетаа и на насловните страници на светските медиуми… „Малата војна“ на 9 мај 2015 година (8 загинати полицајци, а сосе вооружените напаѓачи или терористи, 22 мртви во само еден ден)… Подемот и падот на СЈО… Тешки преговори за мирна транзиција на власта од режимот на Груевски во демократска власт со Пржино 1 и 2… Но и тие беа залудни, а договорите што се потпишаа, станаа „тоалетна хартија“.
Долг пад и тешка пострежимска транзиција
Изгледа е неопходно да се потсетиме дека транзицијата од режим во демократија беше тешка и насилна. Веднаш по декемвриските предвремени парламентарни избори во 2016 година, режимот покажа дека е длабоко инсталиран и отпорен. Тој долго паѓа, а транзицијата е тешка.
Да ги прескокнеме институционалниот напад на граѓанските организации и „Стоп операција Сорос“ и да се сетиме на режимската актерка и функционерка, В. Божиновска. Таа со треперлив, лош актерски тон, пред ДИК говореше за „долгите ножеви“ веднаш по првите, горе-долу, слободни избори што го означија падот на Груевски. А партиски милитанти вооружени со автоматско оружје се појавија во ходниците на Државната изборна комисија (не, никој досега не го кажал тоа, а снимки и сведоштва од тоа не излегоа во јавноста).
Веќе многу нешта се набројани, а се чини дека сме на почетокот. Јавноста мора постојано да ги има предвид погубните последици од Крвавиот четврток на 27 април 2017 година. Истата година се одржаа локалните избори на кои, изненадувачки, СДСМ како цунами го збриша ВМРО-ДПМНЕ од мапата на локалните власти.
Критични за напредокот и демократијата во земјата беа Преспанскиот договор и референдумот во 2018 година. Процеси кои мораше да завршат одамна, а не беа ни почнати, почнаа и се завршија за исклучително кратко време. Зачленување во НАТО е причина за славење, но зад тоа стојат огромни напори и учество на многу луѓе…
Да не заборавиме и на македонско-бугарскиот договор од кој, како што е добро познато, сега отстапува грубо, непријателски и подло токму Бугарија…
Па стратегијата „Едно општество за сите“ со која не се согласуваат ни огромен број, божем прогресивни, елементи во општеството и во системот…
Долга низа скандали
На секој успех во демократизацијата и отворањето на земјата кон Европа и светот, му беше спротивставена долга, непрекината низа скандали. Дел смислени во пропагандните кујни, а дел што вистински произлегуваат од слабостите на владејачката гарнитура. Вртоглаво, навистина.
Може уште многу да се набројува, но за миг да застанеме тука, бидејќи е повеќе од доволно да се разбере комплексниот одговор на прашањето: Зошто, освен реалното и оправдано незадоволство, дел од гласачите на СДСМ не излегоа на гласање? Висока политичка свест? Има и од тоа нешто. Знак за висока политичка свест е и тоа што тие гласачи не ја дадоа ниту за ВМРО-ДПМНЕ, партија што сè уште е далеку од реформи, без оглед на тој исчекор со Алијансата за Албанците и без оглед на долгогодишните обиди на вредни и продемократски поединци и групи во составот на партијата.
И сето тоа не значи дека тие гласачи што останаа дома на првиот круг нема да излезат во вториот круг. Напротив, пораката што ја испратија е значајна, гласна и директна. Откако е испратена првата порака, следи и втората порака, во вториот круг. (Забелешка: Овој текст би требало да се дополни на ова место, со таа, втора порака.)
Да заклучиме
Имајќи го сево ова предвид, како и сè што не беше кажано, а се подразбира, повикот за обединување што го упати Зоран Заев од говорницата звучи добро и возможно. Но не и сè што вети во својот обединувачки и емотивен говор.
По сето ова, сепак, се отворија и одредени прашања. Остана нејасно дали Зоран Заев, во одговорите на прашањата од медиумите, навестува сопствено повлекување или предвремени избори, доколку не однесе победа на локалните избори. И двете варијанти се неприфатливи.
Како што не му ја прифати оставката на министерот Филипче, иако требаше/мораше, ни јавноста не треба да ја прифати неговата оставка, бидејќи тој не треба да ги остави процесите незавршени. Уште помалку е упатно да се повикува на предвремени избори, од причина што особено предвремени избори се шок за системот, не само кога во прашање е нашата земја, туку воопшто. (Кутра Бугарија, видете што ѝ се случи откако тргна да ја блокира Северна Македонија…)
Знам дека оваа анализа ќе наиде на вообичаената реакција од креаторите на црната пропаганда, дека е релативизација (што не е). Очекувано е да има критики и од дел од прогресивната јавност која е склона да ги гледа само слабостите, а не целата слика. Но потребно беше да се стават овие премиси на едно место. Долгата историја на краткото помнење е добро позната препрека во извлекување реалистични заклучоци од состојбите.
Creative Commons 4.0 (дозволено преземање, со линк до изворот). Текстот е личен став на Авторот.
